Osteoporoz, kemik kutlesinde azalma ve kemik kirilganliginda artis ve kiriga yatkinlik ile karakterize bir hastaliktir. Bu durum icin onlem alinmaz veya tedavi edilmezse hastalik kemik kirilana kadar ilerleyebilir. Kemik kutlesi cocukluk ve ergenlik doneminde artis gosterir, 30-40 yaslarinda doruk noktasina ulasir ve yaslanmayla birlikte giderek azalir. Kadinlar erkeklere gore daha az kemik kutlesine sahiptir ve menopozu takiben bes yil icinde hizli bir sekilde kemik kaybederler. Yasla ilgili kayip yilda ortalama %1’dir. Yasam boyu kadinlar kemik kitlesinin %30-40’ini, erkekler %20-30’unu kaybederler.
Osteoporozun Tanisi
Kemiginiz kirilana, kamburlasana ve boyunuz kisalana kadar osteoporoz belirtileri fark edilmeyebilir. Osteoporoza neden olabilecek diger hastaliklarin varligi (tiroid hast, astim, ilac kullanimi vb.) kirik oykusunun varligi, beslenme durumu, ailede ozellikle annede kirik oykusu hastanin osteoporoz icin riskli olup olmadigini belirlemede yardimcidir.
Risk varliginin kemik mineral yogunlugu olcumu taniyi kesinlestirir. Riski yuksek hastalarda yilda bir kez, riski dusuk hastalarda 2-5 yilda tekrarlanir. Kemik olcumleri hizli ve kolay yapilabilen testlerdir. Cok cesitli yontemler varsa da en cok DEXA kullanilmaktadir. DEXA ile %1-2’lik kayip bile degerlendirilebilir.
Kalsitonin ve bitostomatlar: Kemik yikimini durdurmaktadirlar. Kalsitoninler enjeksiyon ve burun spreyi seklinde, bitostomatlar ise agizdan alinan tabletler seklindedir. Ostrojen tedavisinin uygun olmadigi menopoz sonrasi osteoporoz serul (yasliliga bagli) osteoporoz veya ilaca bagli gelisen osteoporozda kullanilmaktadir. Bu ilaclarin kullanimlari ve yan etkileri, tedavinin etkinligi ve yan etkilerinin en aza indirilmesi icin hekimleri tarafindan hastalara anlatilmaktadir.
D Vitamini: Eve bagimli olan ve gunesten yeterince yararlanmayan yetersiz beslenen yaslilarda D Vit. Alimi cok onemlidir. Ca ile birlikte D Vitamini alimi %30-35 oaraninda kemik kazanci saglayarak kirik riskini azaltmaktadir.
Ca(Kalsiyum preparatlari: Ca ihtiyacini desteklemek amaciyla ihtiyacin arttigi donemlerde verilmelidir. Diger tedavilerin yani sira hemen tum menopoz sonrasi kadinlara onerilen bir ilactir.
O.P. Rehabilitasyon: Reh. Yontemleri kemik kutlesini artirmaya, kiriklari onlemeye ve tedavi etmeye yoneliktir. O.P.’da kas gucunu kemik kutlesini artirmak, posturu korumak, dengeyi saglamak ve kemik yikim hizini yavaslatmak icin fizik aktivite ve egzersiz onerilir.
O.P.’da uygulanan egzersizler;
Yurume: Tempolu ve hizli yurume en yararli ve en kolay uygulanan egzersizlerden biridir. Yurume hizi bireyin rahat yurume hizinin biraz ustunde olmalidir. Hergun yada haftada 3-4 gun en az 15-20 dakika arasi yuruyus onerilir. Once 5 dakikalik yuruyusle baslanir ve her gun sure artirilir.
Yuzme: bacak ve kol kaslarinin yani sira sirt ve karin kaslarini da calistirir. Stil onemli degildir. Yuzme bilmeyenlerden su ici yurume emniyetli ve iyi bir egzersizdir.
Butun bu bilgiler isiginda O.P.’dan korunma ve tedavi nasil olmalidir?
O.P. gelistikten sonra kemik kitlesini artirmak yada kaybedilen kemik dokusunu yerine koymak mumkun olmadigindan O.P. onlenmesi, tedavisinden daha onceliklidir.
O.P.’dan korunmanin temeli; bebeklikten baslayarak maksimum guc ve kutle iceren saglikli bir iskelet saglanacaktir. Ailesel yatkinlik (genetik yapi) degistirilemez; ancak beslenme, bedensel aktivite, vitamin D alimi, aliskanliklar (sigara, alkol, kahve tuketimi gibi) gunes gorme gibi faktorler degistirebilir.
Beslenme: sut cocuklari anne sutu ile beslenmeli ve cocukluktan itibaren kalsiyum acisindan zengin sut ve sut urunleri tuketme aliskanligi kazandirmalidir. Yine yesil yaprakli sebzeler, pekmez, susam, kuru baklagiller, kurutulmus meyveler gibi kalsiyumdan zengin gidalar fazla tuketilmelidir. Gebelik, emzirme ve buyume donemlerinde kalsiyum gereksinimi arttigi icin diyetle daha fazla kalsiyum alinmalidir. Diyetle alinan kalsiyumun kemiklerde depolanmasi D Vitamini ile saglanmaktadir. D Vitamini %50’sinden fazlasi ciltte olusmaktadir. Bu nedenle yeterli D Vitamini alimini saglamak amaciyla gunes isinlari ile cildin temasi saglanmali, ozellikle bahar ve kis aylarinda mumkun oldugunca gunesli saatlerde yuruyus yapilmalidir.
Aliskanliklar: Sigara ve alkol alimi kalsiyumu duzenleyen hormonlari etkileyerek kemik kaybina neden olmaktadir. Ayrica asiri kahve (gunde 3 fincandan fazla) ve kafein iceren gidalarin tuketimi idrarla kalsiyum atilimini arttirir ve O.P. icin risk olustururlar. Cayin O.P.’deki rolu bilinmemektedir.
Fiziksel aktivite: Egzersiz kemik yogunlugunu arttirirken, hareketsiz yasam tarzi osteoporoz riskini arttirmaktadir. Bu nedenle osteoporozdan korunmada yasam boyu yapilan egzersiz ve fiziksel aktivitenin onemi buyuktur.
Ilac tedavisi: Ostrojen (kadinlik hormonu) Menopoz sonrasi kemik kaybini onlemede etkili bir tedavidir. Ancak hormon tedavisi yan etkileri nedeniyle kadin dogum uzmaninin uygun gordugu hastalara baslanmaktadir. Ostrojen tek basina ya da progesteron hormonu ile birlikte verilebilmektedir. Ostrojen tedavisinin O.P.’da etkili olmasi icin menopozdan hemen sonra baslanmalidir.
O.P.’da son birkac yildir kullanima giren, ostrojen benzeri etkiyle kemik yikimini onleyen ilaclarda kullanilmaktadir. Ancak yan etkileri acisindan ostrojene oranla daha guvenilir olduklari gosterilmistir. (Ostrojen reseptor menologlari)
Ip atlama, kosma gibi egzersizler zorlayici olduklari icin ileri yastaki ve ciddi osteoporozu olan hastalara onerilmez.
Ayrica osteoporozun ciddiyetine gore her hastaya ozel egzersiz onerilebilir.
Dusmelerin engellenmesi: Osteoporoz sonucu incelen kemik cok hafif bir zorlama sonucu bile kirilabilir. Bu nedenle dusme riskinin azaltilmasi ilac ile tedavi kadar onemlidir.
Dusme riskinin azaltilmasi icin alinmasi gereken onlemler:
1- Egzersiz ile kas gucu ve denge gelistirilmesi
2- Dusme riski yaratan hastaliklarin (tansiyon degisiklikleri, gorme problemleri, kalp hst.) kontrol altina alinmasi
3- Denge bozuklugu yapan ilaclardan mumkun oldugunca kacinilmasi
4- Yurume bozuklugu olan kisilere yurutec yada baston gibi yardimci cihazlarin kullanilmasi
5- Uygun giyim esyalarinin kullanilmasi (alcak topuklu ayakkabi) rahat giysiler
6- Cevre kosullarinin uygun bicimde duzenlenmesi (zeminin kaygan olmamasi, evde yeterli aydinlatma gibi)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder