Kolesterol

Kolesterol, hayvanlarin vucut dokularindaki hucre zarlarinda bulunan ve kan plazmasinda tasinan bir sterol, yani bir steroid ve alkol birlesimidir. Daha dusuk miktarlarda bitkilerde de bulunur. Ilk defa 1754'te safra taslarinda kolesterol bulundugu icin bu maddenin ismi Yunanca chole- (safra) ve steros (kati) sozcukleri ile kimyadaki -ol ekinden turetilmistir. Kolesterol, beyin, sinirler, kalp, bagirsaklar, kaslar, karaciger basta olmak uzere tum vucutta yaygin olarak bulunur.

Kolesterol, ozellikle hayvansal gidalarda bulunan, karaciger tarafindan da sentezlenen bir maddedir. Kanda normalden fazla bulunmasi halinde damarlarda birikerek (damar sertlesmesine (ateroskleroz) neden olur. Bazen de safra pigmentleri ile birleserek safra taslarinin olusumunda rol oynar.

Kolesterol pek cok biyokimyasal reaksiyonda yer almasina ragmen ozellikle lipoproteinlerin kolesterolu tasima bicimleri ve kandaki kolesterol duzeyleriyle kalp hastaliklari arasindaki baglantidan dolayi bilinir. Vucut, kolesterolu kullanarak hormonlar (kortizol, ureme hormonlari), D vitamini ve yaglari sindiren safra asitlerini uretir. Bu islemler icin kanda cok az miktarda kolesterol bulunmasi yeterlidir.

Eger kanda fazla miktarda kolesterol varsa kan damarlarinda birikir ve sertlesmeye ve daralmaya (ateroskleroz veya arteriyoskleroz) yol acar. Aterosklerozda damar duvarinda biriken tek madde kolesterol degildir; akyuvarlar, kan pihtisi, kalsiyum gibi maddeler de birikir. Ateroskleroza halk arasinda damar sertligi, damar kireclenmesi de denir. Yuksek kan kolesterolunun zararlarindan bahsedilirken soz konusu olan "kotu kolesterol", yani dusuk yogunluklu lipoprotein (Ingilizce low density lipoproteins LDL) tarafindan tasinan kolesterol duzeyidir. Yuksek yogunluklu lipoprotein (Ingilizce density lipoproteins HDL) tarafindan tasinan kolesterola "iyi kolesterol" denir.




Kolesterol, D vitamini ve cesitli steroid hormonlarinin onculudur. Ayrica safra asitleri de kolesterolden sentezlenir.Kolesterol hucre zarlarinin (membranlarinin) insasi ve bakimi icin gereklidir. Kolesterol iceren membranlar daha genis sicaklik araliginda akiskanliklarini korurlar. Kolesterol, yaglarin sindirimine yarayan safranin sentezlenmesinde kullanilir. Ayrica aralarinda yagda cozunen vitaminlerin (A,D, E ve K vitaminleri gibi) ����bolizmasinda rolu onemlidir. Aldosteron, testosteron, ostrojen ve projesteron gibi steroid hormonlarinin ve kortizolun sentezlerinde yer alir. Baska arastirmalar kolesterolun sinir hucreleri arasindaki sinapslarda ve bagisiklik sistemi hucrelerinin islevlerinde rol oynadigini gosterir. Hucre membraninin yapisina etkisi sonucunda hucre sinyal aktarimina ve membranlardaki iyon ve proton gecirgenligine de etki eder.


Ozellikleri
Kolesterol suda cok az cozundugunden kanin sulu kisminda tasinamaz. Kolesterolun kanda tasinmasi, suda cozunebilen ve kolesterol ve diger yag turevlerini tasiyabilen lipoproteinler araciligiyla olur. Bu lipoproteinlerin yuzeyinde yer alan proteinler, kolesterolun hangi hucrelerden alinip hangi hucrelere tasinacagini belirler.

Silomikronlar kolesterol ve trigliseritleri ince bagirsaktan karacigere tasir. Bu kolesterolun bir kismi besin yoluyla edinilmistir, bir kismi ise vucudun sentezleyip karacigerden salgiladigi safradan kaynaklanir. Silomikronlar tasidiklari lipitlerin bir kismini vucuttaki dokulara birakip sonra karaciger tarafindan alinirlar. Silomikronlarin kalmadigi yemek arasi zamanlarda ise kolesterolun baslica kaynagi karacigerdir. Karacigerde uretilen kolesterol ve diger lipitlerin vucuttaki diger dokulara ulastirilmasi icin cok dusuk yogunluklu lipoproteinlerin (VLDL) icinde kana salgilanir. VLDL'de bulunan trigliserit ve kolesterol hucrelere aktarildikca VLDL'in yapisi ve yogunlugu degisir, once IDL, sonra da LDL'ye donusur. Bu surecin sonunda arta kalan kolesterolu iceren LDL karaciger tarafindan geri alinir. Kandaki LDL miktarinin yuksek olmasi bu lipoproteinlerin arter damarlarinin ceperlerinde birikmesine yol acar, bu da aterosklerozun ilk asamasidir. Yuksek yogunluklu lipoproteinler (HDL) ise vucut hucrelerinde sentezlenen kolesterolu vucuttan atilmasi icin karacigere tasir.