Sizofrenligin psikiatrik teshisi hakkinda cok fazla anlasmazlik vardir. Bu kitapcik, sizofrenligin teshisi, nedenleri ve tedavisi hakkindaki fakli teoriler hakkinda bilgi verecektir. Ayni zamanda, boyle bir sorunu olan bir kisiye, ailesine ve arkadaslarina da bir takim tavsiyeler verecektir.
Sizofren terimi akil ve ruh sagligi alaninda sikca kullanilan bir terimdir.
Pisikologlar sizofrenligi bir psikoz olarak siniflandirirlar. Bunun anlami, psikologlara gore, bir kisinin kendi yogun dusunce, fikir, tanim ve hayallerini gerceklerden (toplumdaki, o kulture ait, gercek olarak kabul edilmis, diger kisilerin paylastigi tanimlar, fikir kaliplari, ve deger yargilari anlaminda) ayiramamasidir. Baska belirtiler arasinda, kisinin sesler duymasi, ve hatta baskalarinin, onlarin dusuncelerini okuyup, onlari kontrol edebildigine inanmasi da gelir.
Bircok psikolog, bu gibi belirtileri bir psikiatrik bozukluk olarak gorur. Tedavisi icin de, genelde, kuvvetli sakinlestiriciler verirler. Ancak, bu psikolojik vakada herkes, bu gorusu paylasmaz. Bu konuda farkli bir gorus, bunun, hayatin kotu olaylarina karsi akilci veya dogal bir tepki, baska bir deyisle, stresin cok asiri bir sekli oldugudur. Bircok kisi sizofenlige, ”holistik” acidan bakmayi tercih eder. Bu kisiler, kisiye ait ozel deneyimleri ve bu deneyimlerin kisiler icin ne ifade ettigini anlama ustune yogunlasirlar.
Ornegin; sesler duymak, farkli kulturlerde ve inanislarda farkli anlamlar tasir.
Psikologlar nasil teshis koyar?
Bu tip sorunlar genelde, karisiklik, veya davranislarin cok fazla degismesi ile baslar. Burada, bu tip davranislarin baska farkli sebepleri de olabilecegini unutmamak gerekir.
Bu belirtiler, bipolar bozukluklar ve sizoefektif bozukluklar gibi, farkli akil veya ruh sagligi bozukluklarinin veya daha baska psikolojik sorunlarin, belirtisi olabilirler.
Psikologlar, sizofreni teshisi koyarken, bircok, ’olumlu’ ve ’olumsuz’ belirtileri goz onune alirlar.
’Olumlu’ belirtiler;
- dusunce bozuklugu
- konusmalar ve farkli sesler duyma gibi, halisunasyon
- hayal gormedir.
- ilgisiz veya duygusal acidan yanitsiz olma
- konsantre olamama
- insanlardan kacma
- korunma gereksinimi duymaktir.
Bir kisi, eger, mantikli bir dusunce dizisini takip edemiyorsa, fikirleri karisik gorunuyor ve baskalarina bir anlam ifade etmiyorsa, dusunce bozuklugu olabilir. Bu durum, onlarla konusmayi zorlastirip, bu kisilerin, yalnizlik duygularini ve izole edilmis olduklari hislerini daha da fazlalastirabilir.
Halisunasyonlar
Bazi kisiler, cevredeki diger insanlarin duymadiklari konusma sesleri duyarlar. Bu sesler, tanidik, dostca veya elestirel olabilir. Bu sesler, duyanin, dusunce ve davranislarini tartisabilir veya onlara ne yapmalari gerektigini soyleyebilirler. Konusma sesi duymak, kesin sizofreni oldunuz anlamina gelmez..
Arastirmalara gore, nufusun yuzde dordu konusma sesleri duyar ve bircogu icin de bu bir sorun teskil etmez. Ancak, sizofreni tanimi konmus kisiler genelde, elestiren, dusmanca sesler duyarlar. Belki de, bu kisiler, butun hayatlari boyunca konusma sesleri duydular, ancak hayatta gecirdikleri kotu bir tecrube, bu sesleri daha da arttirmis ve dayanilamaz hale getirmis olabilir.
Bazan, konusma sesleri yerine farkli sesler de duyulabilir.
Hayal Gorme
Hayal gorme baskalari tarafindan paylasilmayan deneyim ve inanislar olarak tanimlanir. Bazi kisiler, ornegin; gizli ajanlarin onlari takip ettigine veya dis gucler tarafindan kontrol edildiklerine, bazi dusuncelerin onlarin kafalarina yerlestirildigine inanabililer.
Olumsuz belirtiler
Toplumdan uzaklasma, ilgisizlik, ve konsantrasyon bozuklugu gibi baska belirtiler, ’olumludan’ cok ’olumsuz’ olarak tanimlanirlar, cunku daha az kesinlikle teshis konabilir. Bu belirtilerle, kisinin, sizofren mi oldugu, yoksa daha baska korkutucu ve stresli durumlara karsi tepki mi gosterdigini anlamak zordur. Ornegin, nasil bir tecrubeye maruz kaldiklarina bagli olarak, kisiler, ya saatlerce cok sessiz olup hareket etmeden durabilir veya durmadan yer degistirip, surekli hareket halinde olabilirler.
Bu belirtiler baskalarinin onlara davranislarina tepki olabilir. Cogunlukla, akil veya ruh sagligi yerinde olmayan birisi, baskalari tarafindan ilgi gormez ve farkli davranilirlar, bu da onlarin kendilerini daha yalniz, daha depresyonlu ve daha umutsuz hissetmelerine yol acar.
Bazi kisilerin digerlerinden daha fazla sizofren olarak teshis edilme ihtimali var midir?
Nerdeyse her yuz kisiden birisi, genellikle de genclik yillarinda, hayatinin bir doneminde sizofren olarak teshis edilir. Bu sayi genelde her iki cinsiyet icin de aynidir, ancak, erkeklerin teshis kondugunda genelde daha genc olma egilimleri vardir. Eger, ailenizden birisi daha once sizofren olarak tanimlandiysa, sizin de tanimlanmaniz diger insanlara gore daha fazla olasidir.
Tahminlere gore, sizofren olarak tanimlanan kisilerin ucte biri, hayatlarinda sadece bir kere sizofreni tecrubesi yasarlar. Diger ucte biri, arada sirada sizofreni tecrubesi atlatirlar, son ucte birinin de, sizofrenlik hayatlarinda suerkli bir sorun teskil eder.
Bir psikololog, hastalarina gore cok farkli bir kultur, din ve toplumdan geldigi zaman, yanlis teshis riski vardir. Ornegin, Britanya’da yasayan bircok genc Afrika-Karayibli erkege bu teshisin konmasi, bircok uzmanin, sizofrenlikle ilgili tum teorilerin irkciliga dayanip dayanmadigi konusunda suphelenmesine yol acmistir. Bazi kisiler, psikiatrik uzmanlarin, sizofrenligin tanimi, nedenleri, ve uygun tedavileri konusundaki anlasmazliklarinin, bu konuda bir teshis kategorisi olarak kullanilmamasi gerektigini savunurlar,
Sizofreni teshisi konmus kisiler tehlikeli midir?
Sizofrenlik basinda en cok yanlis tanimlanmis psikiatrik teshislerden biridir. En populer inanislardan birisi sizofrenligin ’birden fazla kisilik’ tasidigidir, ve sizofren birinin cok sakin olamaktan kontrol edilemez bir kisilige donusebilecegidir.
Genelde basinda, sakinlestirici altinda veya kapali enstitulerde tutulmadigi surece cok tehlikeli olacak ’sizofrenler’ hakkinda haberler vardir. Aslinda, akil hastalarinin Britanya’da isledigi cinayetler son on yilda ayni kalirken, islenen tum cinayet sayisinda bir artis olmustur.
Sizofren olarak teshis edilmis kisiler vahsi suclar islemedigi gibi, vahsi suclar da sizofrenler tarafindan islenmemektedir. Arastirmalra gore, uyusturucu ve icki kullananlar, sizofren olan birisinin iki kati kadar, daha fazla vahsi suc islemeye meyillidirler.
Sizofrenlik ve onemli suclar arasindaki iliskiyi kanitlayan kanitlar o kadar azdir ki, sizofreniler ve siddet hakkinda tahminlerde bulunmak nerdeyse imkansizdir. Insanlar genelde konusma sesi duyanlardan korkarlar. Sesler duyan kisilerin, bu seslerin soyledigini yapip yapmamakta, diger insanlarin kendilerine birsey soylendiginde yapip yapmamak gibi, bir secim yapma haklari oldugunu hatirlamak onemlidir. Bu konusma seslerinin baskalarina zarar vermekten cok, kisilere, kendilerini oldurmelerini soyledikleri daha yaygindir.
Bircok kisi, bu seslere ragmen hergun hayatta kalma karari verirler.
Sizofrenligin sebepleri nelerdir?
Sizofrenlige sebep olan noktalar konusunda cok farkli fikirler oldugu icin, sizofrenlige neyin sebep oldgunu tanimlamak cok zordur, ancak, bu konuda farkli birtakim fikirler vardir.
Kalitim
Belli bir ’sizofren geni’ arastiranlar, boyle bir gen bulamamislardir. Ancak, bazi genlerin, bazi kisileri, (bu bu kisiler sizofren olacak demek degildir) daha savunmasiz biraktigi dusunulmektedir.
Kisilerin, buyudukleri cevre, fiziksel gelismeleri ve nasil yetistirildiklerinin bu konuda, psikolojik faktorler kadar etkisi vardir.
Vucut kimyasi
Biyokimyasal arastirmalar, beyinde mesaj tasiyan kimyasallardan biri olan, norotasiyici, dopamin ustunde yogunlasmistir. Teoriye gore, bu duruma sebep, biraz daha fazla dopamin salgilanmasi olabilir, ancak, bunun sizofren olmada bir rolu olup olmadigi henuz acik degildir.
Bununla beraber, kuvvetli sakinlestiriciler dopamin sistemi uzerinde etki gostermektedir.
Ailedeki deneyimler
Belli aile tiplerinin, sizofrenlige sebep olup olmadigi hakkinda bazi teoriler ortaya atilmis, ancak bu kanitlanamamistir. Bu teoriler de, aile hayatinin ilk donemlerinin kisilik gelismesinde onemli rol oynamasindan kaynaklanmistir.
Stersli hayat sartlari ve olaylari
Arastirmalar ve kisisel deneyimler, stresli olaylarin sizofrenlige sebep olabilecegini gostermistir. Bu olaylara, cok yakin birisini kaybetmek veya is degistirmek zorunda kalmanin sikintisi gibi, hayati degistiren olaylar dahil olabilir. Evsizlik, fakirlik, cinsel veya irksal taciz gibi, surekli baskilar da, buna katkida bulunabilir.
Bir arastirmaya gore, konusma sesi duyanlarin yarisi, sorunlarini cinsel veya fiziksel tacize baglamistir. Arastirmadakilerin, nerdeyse ceyregi, ise, sucluluk duygusunun bu olumsuz sesleri duymalarinda etken oldugunu soylemistir.
Uyusturucu bagimliligi
Hickimse uyusturucu bagimliliginin sizofrenlige sebep oldugunu kanitlayamamistir. Bircok arastirmaci boyle bir bag olduguna inanmaz, ama, soylentiye gore boyle bir bag vardir. Sizofren olarak tanimlanmis kisilerin, bazi uyusturucu maddelere kotu reaksyon gostermesi mumkundur.
Genelde, bircok uzman, sizofrenligin, bircok faktorun biraraya gelmesiyle olustugunu dusunmektedirler; kisinin genetik yapisi kisiyi sizofrenlige daha hassas yapabilir, ancak, stresli durumlar veya belli bazi aile veya hayat tecrubeleri, belirtilerde tetigi ceken etken olabilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder