Rahatsizligin cocukluk yaslarinda basladigi belirlenmistir. Kisi bu davranisi gerceklestirmeden once, yogun bir gerilim hisseder. Bu davranis akabinde, mutluluk, rahatlama ve buyukluk hissi icine girmektedir.
Rahatsizlik hakkinda yapilan calismalarin azligi ve bu durumlarin kisiler tarafindan gizlenmesi ve bu durumu gerceklestiren kisilerin saglik hizmetlerinden cok, adli makamlara sevk edilmeleri nedeniyle gercek sikligi tam olarak bilinemese de bin kiside alti kiside rastlandigi saptanmistir. Yakalanan dukkan hirsizlarinin % 5-25 inde saptanmistir. Goldman 1991’deki derlemesinde bu bulgulardan yola cikarak toplum icinde kleptomani oraninin % 0,6 oldugunu one surmustur.
Hastalarin genel ozellikleri:
Kadinlarda erkeklere gore yaklasik dort kat daha sik gorulmektedir. Cinsiyetler arasindaki oranin bu kadar yuksek olmasinin bir nedeni de, erkeklerin boyle bir durumda cogunlukla hastaneler yerine cezaevlerine gonderilmeleri olabilir. Kadinlarda ortalama olarak 30-35 yasta; erkeklerde 50-55 yasta daha sik gorulmektedir. Hem erkek hem de kadinlarda diger durtu kontrol bozukluklari rahatsizliga eslik edebilir. Erkeklerde daha cok piromani (durtusel olarak ates yakip, yangin cikarma) ve hastalik derecesinde kumar oynama ve tekrarlayici patlayici davranim bozuklugu ile bir arada iken; kadinlarda trikotilomani ( durtusel olarak sac ve vucut tuylerini yolma hastaligi) ile beraber bulunabilmektedir. Rahatsizlik sosyoekonomik duzey ile dogrudan iliskili olmayip, bu durumdaki kisinin sosyokulturel duzeyi yuksek de olabilmektedir.Kisiler bu davranislarina engel olabilmek icin sosyal hayatlarini kisitlayabilir ve cevrelerinden uzaklasabilir, alisveris yapmamaya calisabilirler.
Hastaliga neden olabilecek etmenler:
Cocukluk doneminde yasanan olumsuz kosullarin sonucu gelisen kayip yasantilari onemli etkenler arasindadir. Kleptomanik davranislar da bunlarin etkisini gidermeye yoneliktir. Bilincaltindaki bu anilarin kisiyi zorlamasi ile olustugu dusunulmektedir. Bu kisilerin cocukluklarindaki aile hayatlarinin oldukca travmatik ve sorunlu oldugu saptanmistir. Bu bireylerde narsisistik (kendine olan sevgi,ilgi ve destekler) kirilmalarin, ozguven yaralanmalarinin sonucu olarak ortaya ciktigi da dusunulmektedir. Kisinin ozsaygisi ve degerliligine yonelik yapilan saldirilar, ilerleyen donemlerde kisinin olgun bir benlik yapisi gelistirmesine engel olur ve bu tur davranislara zemin hazirlar.
Kleptomani eylemleri bir kayip yasantisini izleyerek de gelisebilmektedir. Bu duruma kadinlarda cocuklarin evden uzaklasmasi; erkeklerde andropoz doneminde rastlanabilir. Kadinlarda gerilimin arttigi adet donemleri ve hamilelik donemlerinde bu tur eylemler artmaktadir. Ozellikle bizim toplumumuzda hamile kadinlarda baskasinin evinde misafir iken, yiyecek maddelerine karsi olan bu davranis ilgi cekicidir.
Bu tur davranislarda odaklanilan maddeler kisi icin cinsel bir anlam da tasimaktadir. Cok etkileyici bir parfum ya da kisi icin cinsel anlam ifade eden bir kitap kolayca canta ya da elbise icine girebilmektedir.Bu kisilerde siklikla cinsellikle ilgili sorunlara da rastlanabilmektedir. Cesitli psikiyatrlara gore cocukta 3-5 yas arasinda gozlenen ve Freud tarafindan “fallik donem” olarak adlandirilan, cocugun cinsel organlara yonelik ilgi ve hareketlerinde artisin oldugu donemlerde karsilasilan sorunlarla iliskili oldugu dusunulmektedir.
Freudun ruhsal yapi modeline gore, kiside dogustan geldigi dusunulen ve her an istedigi herseyi futursuzca yaparak haz almayi hedefleyen altbenlik (id) ile; anne-baba ,ogretmen vb gibi otorite konumundaki kisilerin ahlak anlayislarinin etkisi ile olusturulup,bunun tam tersi bir sekilde “hicbir yerde ve asla” seklinde hareket eden kisinin topluma uyumu icin kisinin istek ve eylemlerine sinir koyan ustbenlik (superego) ve bunlarin ikisi arasindaki dengeyi saglayan asil uygulayici guc olan benlik (ego) arasinda duzenli bir danisma ve uzlasma olmalidir. Kleptomani davranislari gosteren kisilerde bu duzenli isleyisin bozuldugu ve ustbenligin etkisini cok arttirarak , acimasizlastigi ve kisinin kendisini suclamak, cezalandirmak, kucuk durumlara dusurmek icin bu tur hirsizlik eylemlerine giristigi dusunulmektedir.
Kleptomani kiside varolan obsesif kompulsif bozukluk (saplanti-zorlanti bozuklugu) ve depresif bozukluklarin farkli bir gorunumu olabilir. Kleptomanik davranislar ile kisi kendisini gecici olarak iyi hissederek, kaygisini ve ruhsal cokkunlugunu azaltmayi hedefler. Bununla birlikte bu durtusel eylemlerin artarak devam etmesi ve olusturdugu sorunlar bu rahatlamanin , buzdaginin ustunu yoketmekle ayni anlama gelmektedir.
Kleptomanin eslik ettigi psikiyatrik bozukluklar arasinda dissosiyatif bozukluklar, duygudurum bozukluklari ve yeme bozukluklari da sayilabilir. Bu rahatsizlik baska vucutsal hastaliklarin sonucu da gorulebilmektedir. Bunlar arasinda epilepsi (sara), beyin atrofisinin goruldugu durumlar ve demans (bunama), bazi ilac tedavilerinin yan etkileri ve bazi tumorler sayilabilir.
Tedavi:
Kisinin gecmisi ve su ani ile ilgili zedeleyici olaylarin saptanarak, bunlara yonelik uygun dusunce semalari gelistirilmesi ve toplumsal iliskilerdeki uygunsuz savunma mekanizmalarinin degistirilmelerini hedefleyen terapiler, durtusel hareketleri ve kaygi durumunu azaltmaya yonelik ilac tedavileri ve gerekirse hipnoz ile basarili sonuclar alinmaktadir.
Prof.Dr. Kerem Doksat'in Yazisindan:
Kleptomani denen illet psikiyatride "Durtu (Impuls) Denetim Bozukluklari" denen bir grup marazdan biri. Kleptomanisi olan kisiler belli bir seyi yurutmek y�ni calmak icin once dayanilmaz bir arzu duyuyorlar, bunun yanlisligini bildikleri icin direnmeye calisiyorlar ama n�file, sonunda durtulerine magl�p oluyorlar. Calmadan once gittikce artan bir gerilim ve heyecan hissediyorlar, gerceklestirdikten sonra da muthis bir rahatlama yasiyorlar ve bunu tekrar tekrar gerceklestiriyorlar.
Calma eylemini gerceklestirirken sizofreni, mani, antisosyal kisilik veya diger bir ruhsal hastaligin dogrudan etkisiyle hareket etmiyorlar; baska bakimdan akillari baslarinda y�ni. Calinan nesneler genellikle madd� degeri pek olmayan veya kisinin rahatlikla karsilayabilecegi kadar kiymete s�hip: Tuzluk, magazalardaki abur cuburlar, basit bir sus esy�si vs. Hatt� b�zilari, caldiklarini caktirmadan tekrar yerine koyup, akabinde gene calabiliyorlar! Pl�nli, programli ve cete h�lindeki hirsizliklar asl� kleptomani sinifina girmiyor.
Kleptomanlar genellikle bu eylemi gerceklestirdikten sonraki ilk tatmin hissini muteakip, buyuk bir sucluluk ve yakalanma tel�si hissediyorlar. Yaptiklarinin dogru olmadigini, ayip ve suc teskil ettigini biliyorlar ama bir sure sonra dayanamayip, ayni seyi tekrarliyorlar. Davranislari egolarina yabanci y�ni Kompulsif Alisveris Yapma ve Major Depresyon'la sik sik ic ice giriyor bu tablo. Kleptomanlarda Bulimia Nervoza'ya da sikca rastlaniyor. Mesel�, supermarketten asirdigi cikolatalari deli gibi yedikten sonra kusan kadinlar en sik rastlanan vak'alar arasinda. Kleptomanlarin yakin akrabalari arasinda Obsesif Kompulsif Bozukluklu hastalara daha sik rastlaniyor ama bu iki ruhsal bozuklugun akrabaligi uzerinde cok fazla akademik tartisma var.
Yakalanan veya bir sekilde tedaviye gelen hastalar incelendiginde, kleptomanlarin ucte ikisini kadinlarin olusturdugu tesbit edilmis. Dukk�nlardan bir seyler asirirken yakalananlarin s�dece %5 kadari gercek kleptomanlar, digerleri ise resmen hirsizlik amaciyla veya eglenmek icin bunu yapan kisiler. Cogu vak-a yakalanmadan aramizda yasadigi icin, bu ruhsal bozuklugun gercek gorulme orani bilinmiyor. Ama, yakalananlarin baslari hem ahl�k� acidan hem de yasal acidan bel�ya girdigi icin, ciddi sosyal ve meslek� kayiplar yasiyorlar.
Her yasta baslayabilen ama ileri yaslarda ilk defa ortaya ciktigina pek rastlanmamis olan bu hastaligin seyri muhtelif sekillerde olabiliyorsa da, baslica uc turu belirlenmis:
- Zaman zaman calip, uzun sureler buna ara verenler;
- Hecmeler h�linde bir sure calip bir sure ara verenler;
- Muzmin bir h�lde , hemen hep bu isi yapanlar.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder