Patates

Nisastaca zengin patates adli yumrulari insan yiyecegi ve hayvan yemi olarak kullanilmak uzere yetistirilen Patates bitkisi, Patlicangiller'dendir. Anayurdu Guney Amerika'daki And daglari bolgesi olan patates, 16. yuzyilda Avrupa'ya ve iki yuz yil once ulkemize getirilmistir. Once Dogu Anadolu bolgemizde yetistirilen bitki, yuz yil kadar once Bati illerimizde de yayginlasmaya baslamistir.

Biryillik otsu bitki olan ve 50-100 cm. kadar boylanabilen patatesin zayif bir kok yapisi vardir. Bitkinin govdesi uc bolumden olusur: Toprak uzerine cikan saplari uc kose kesitlidir. Toprak altindaki yumrularinda bulunan gozlerden yan dallar (ya da daha yaygin deyisle stolonlar) surer. Stolonlarin uc noktalari genisleyip siserek gene yumrular olusturur.

Toprak uzerine cikan stolonlar, bitkinin yesil kisimlarini meydana getirir. Patates bitkisinin sapi uzerinde yer alan yapraklarinda, 3-13 adet yaprakcik bulunur. Yaprakciklar yaprak ekseninin uzerinde karsilikli cifter cifter siralanir. Ucta oteki yaprakciklardan buyuk olan tek ve ucu sivri bir yaprakcik yer alir. Yesil renkli yapragin yuzu duz, kabartili ya da burusuk olur.

Her dalin ucunda acan mor-pembe renkli ciceklerindeki erkek organ altin sarisi renklidir. Dollenen disi organ yesil, mor ya da koyu renkli domatesi andiran meyveler verir. Findik ya da ceviz buyuklugundeki bu meyvelerde tohumlar meydana gelir. Patatesin yesil kisimlarinda, renksiz filizlerinde ve hatta yesil yumrularinda solanin adli hafif zehirli bir alkoloid bulundugundan, bu kisimlari yenmez.

Patatesin, yalnizca sari ya da ozel renkli toprakalti yumrulari yenilir. Bircok cesidi bulunan; kabuk rengine gore sari, kirmizi ya da pembe patates diye adlandirilan yumrularin, bir de tatli patates diye adlandirilan turu vardir. Patates, etli ve kizartma yemekleri, salatalari yapilarak; bircok yemege garnitur olarak ya da puresi katilarak her mevsimde bolca tuketilir.

BESIN DEGERLERI

Kabuguyla haslanmis 100 gr. patatesin icerdigi besin degerleri sunlardir: 93 kalori; 2,6 gr. protein; 21,2 gr. karbonhidrat: 0 kolesterol; 0,1 gr. yag; 0,6 gr. lif; 65 mgr. fosfor; 9 mgr. kalsiyum; 0,7 mgr. demir; 4 mgr. sodyum; 503 mgr. potasyum; 23 mgr. magnezyum; eser miktarda A vitamini; 0,1 mgr. B1 vitamini; 0,04 mgr. B2 vitamini; 1.7 mgr. B3 vitamini ve 20 mgr. C vitamini.

SAGLIGIMIZA YARARLARI

Yukarida gorulen bazi onemli besin degerlerinin yani sira;

o Patates, icerdigi maddelerle bazi virusleri yok eder ve ayrica bedenin kansere yakalanma rizikosunu azaltir.

o Patates hazimsizligi giderir ve sindirime yardimci olur: Bu etkisi nedeniyle gastrit, ulser ve kolit rahatsizligi cekenlere patates yemeleri ogutlenmektedir.

Dikkat: Patates, icerdigi nisastali maddelerle bedende insulin ve seker duzeyini hizla yukseltir. Bu nedenle yenmesi, bazi seker hastalarina kisitlanabilir.

BITKISININ URETILMESI

Patates bitkisi tohumuyla uretebilirse de genellikle yumrulariyla cogaltilmaktadir. Bunun icin yumrularina "on filizlendirme" islemi uygulanir. Uzun sure dusuk sicaklikta saklanmis yumrular once karanlikta 3-4 gun sureyle 18-20 derecede bekletilir. Sonra bulunduklari ortamin sicakligi 10 dereceye dusurulerek aydinlik ve havadar yere cikarilir. Boylece yumrular uzerinde 1-2 cm. uzunlukta, koyu renkli saglam surgunler elde edilir. Bu sekilde patates, hem saglikli hem de 10-15 gun erken urun verir.

Filiz vermeyen, ipliksi filiz verip de saglikli olmayan yumrular ayiklanmis olur. Genellikle patates yumrularinin kesilerek tohumluk olarak dikilmesi uzmanlarca onerilmemektedir.

Patateslerin dikimi, toprak sicakliginin yukselip 8-10 dereceye ulastigi zamanda yapilir. Bu da ulkemizde bolgelere gore ocak-subat aylarindan nisan-mayis aylarina kadar dikim zamaninin degismesi anlamina gelir. Siralarda 35-40 cm. araliklarla ekilen patateslerin uzerine, 10-15 cm. kalinlikta toprak tabakasi ortulmelidir.

BITKISININ YETISTIRILMESI

Iklim istegi: Patates, iliman serin iklimlerin bitkisidir. Yetistirme mevsimi boyunca 15-18 derecelik sicaklik ortalamasi en iyidir. Gece boyunca hava sicakliklari da onemli olup en uygunu 10-14 derecelerdir. Bitkinin gelismesinin baslangicinda, -2 derece sicaklik bitkiyi dondurabilir. 21 derecenin uzerindeki sicakliklar da patates bitkisinin verimini olumsuz yonde etkiler.

Toprak istegi: Patates bitkisi derin, hafif, havadar, suzek (suyu iyi akintili) topraklarda cok iyi gelisir. Taban suyu yuksek (yani yuzeye yakin) olan ve agir yapili topraklarda patatesin kok yapisi zayiflar ve yumrulari curur. Topragin asilligi notr ya da hafif asit; pH'i 5,5-6 oldugu kosullar patates icin en iyisidir.

Toprak isleme: Patates bitkisi, daha kucuk ve 2-4 yaprakli iken bogaz doldurma denilen islemle cevresindeki toprak capayla kabartilir ve bitkinin govdesine bastirilir. Bu islem, ayni zamanda yabani otlarla mucadeleyi de saglamaktadir.

Sulama: Patates, kurakliga dayanabilen bir bitki degildir. Yetistirme mevsiminde aylara duzenli olarak dagilan 300-450 mm'lik yagis ya da buna esdegerde sulama ister. Hava neminin %70 oldugu bolgelerde cok iyi gelisir. Patates bitkisi hafif topraklarda yetistiriliyorsa 8-12, agir topraklarda 15-20 gunde bir sulanir.

Bitkinin suya gereksindigi, alt yapraklarinin sararip solmasiyla belli olur. Ancak ilk sulama icin bu belirti beklenmemelidir. Patates bitkilerine duzenli olarak su verilmesi, urun verimini ve niteligini yukseltir. Ama, hasattan 15-20 gun kadar once, yumrularin olgunlasmasi ve kabugunun piskinlesmesi icin sulama kesilmelidir.

Gubreleme: Patates, butun capa bitkileri gibi ciftlik gubresinden hoslanir. Toprakta organik madde oranini yukseltmek, toprak yapisini duzeltmek ve urun verimini artirmak icin bir onceki sonbahar mevsiminden patates urununun yetistirilecegi topraga iyi yanmis ciftlik gubresi verilir. Bunun icin onceden toprak analizi yapilip analiz sonuclarina gore verilecek gubre miktari saptanir. Ayrica bu analiz sonuclarina gore patates bitkisine verilecek azotlu, fosfatli ve potasli kompoze fenni gubre miktarlari da belirlenir.

Hasat (Derim): Patates bitkisinin yaprak ve saplari kahverengilesip kurudugu, yumrulari ana bitkiden ayrildigi ve yumru kabugunun sertlesip piskinlestigi zaman hasat islemine baslanir. Hasattan 15-20 gun once kesilen sulama, hasat isleminin kolaylasmasi icin hasattan 2 gun once son kez yinelenir. Hasat kucuk bahcelerle elle, buyuk bahcelerde pulluk ya da sokum makineleriyle yapilir.

Hastalik ve zararlilariyla mucadele: Patates bitkisine dadanacak zararli ve hastaliklarla, uzmanlara danisilarak zamaninda, eksiksiz ve aksatilmadan uygun ilaclar kullanilarak yapilacak mucadele, yuksek nitelikli ve verimi tam urun almamizi saglar.