Kuskonmaz

Sagligimiza cok yararli etkileri oldugu halde ulkemizde ne yazik ki pek az taninan ve tuketilen kuskonmaz adli sebzesini veren Kuskonmaz bitkisi, Zambakgiller'dendir. Anayurdu kesin olarak bilinmeyen kuskonmazlarin 150 kadar turu vardir. Bunlardan bazisi pek ince yaprakli sus bitkisiyken, bazisi da Ege ve Akdeniz bolgemizin kiyi kesimlerinde dogal olarak yetisen ve halk tarafindan toplanip sarmasik adiyla sebze gibi degerlendirilen turdur.

Burada konumuza giren ve sofralik sebze olarak tuketilen, tibbi kuskonmaz ya da kultur kuskonmazi (A. officinalis) turudur. Bu cokyillik bitkinin toprak altinda 50-100 cm. kadar uzayan guclu bir rizomu (kokgovdesi) ve toprak uzerinde 50-150 cm. kadar boylanip sebze olarak tuketilen govde surgunleri vardir.

Kuskonmaz bitkisinin yaprak olusumlari, govde uzerinde ucgen bicimli pulcuklar halinde, kucuk ve onemsizdir. Yaprak islevini, igne bicimindeki surgunleri yapar. Kuskonmaz, genelde ikievcikli bir bitkidir. Erkek cicekleri ayri bitkide, disi cicekleri de ayri bitkide yer alir.

Disi cicekli bitkiler daha kalin ve guclu govde surgunleri verirken erkek cicekli bitkiler ince ama daha yuksek urun verimi saglayan surgun verir. Iste kuskonmaz bitkisinin sozu edilen bu surgunlerinin tazesi, dondurulmusu veya konserve edilmisi Bati ulkelerinde makbul bir sebze turu olarak benimsenmektedir. Bu surgunler, soyulup suda haslanarak ve uzerinde tereyagi gezdirilip maydanoz serpilerek sikca yenmektedir.

BESIN DEGERLERI

100 gr. cig (pisirilmemis) kuskonmazin besin degerleri soyle siralanabilir: 13-16 kalori; 2,2 gr. protein; 3,6 gr. karbonhidrat; 0 kolesterol; 0,2 gr. yag; 0,7 gr. lif; 50 mgr. fosfor; 21 mgr. kalsiyum; 0,6 mgr. demir; 1 mgr. sodyum; 110 mgr. potasyum; 900 IU A vitamini: 0,16 mgr. B1 vitamini; 0,15 mgr. B2 vitamini; 1.4 mgr. B3 vitamini: 26 mgr. C vitamini ve 0,56 mgr. E vitamini.

SAGLIGIMIZA YARARLARI

Yukariki degerler incelendiginde kuskonmazin kalorisi dusuk oldugu halde fosfor ve potasyum gibi minerallerle ozellikle A vitamini ve oteki vitaminler yonunden yararli bir besin oldugu ortaya cikar. Bunun yani sira; o Kuskonmaz, guclu bir idrar sokturucudur: Bedende kalp yetmezligi nedeniyle olusan odemlerin atilmasina yardimci olur. Kalbi guclendirir. Bedende bulunan fazla sivilarin atilmasini saglar. Kani temizler. Kum dokucu etkisi de vardir.

o Kuskonmaz sindirimi kolaylastirir.

o Kuskonmazin yatistirici ve afrodizyak (cinsel gucu artirici) etkileri oldugu oteden beri savunulmaktadir.

Butun bu tibbi etkilerinden yararlanmak icin kuskonmazin korpe surgunleri bol bol yenilmelidir.

Dikkat: Gut hastaligi cekenler kuskonmazi hic yememelidir. Bobrek rahatsizligi olanlar ise, kuskonmazi seyrek ve az yemelidir.

BITKISININ URETILMESI

Kuskonmaz bitkisinin uretilmesi oldukca zahmetli ve diger sebze turlerinden cok farklidir. Ancak bir kez yetistirilen ve iyi bakilan bitki, 15-20 yil sureyle urun verir. Bu surenin ilk iki yili urunsuz gecer, daha sonra bitkiden urun alinmaya baslanir. Bitkinin uretilmesi ya tohumla ya da vejetatif yontemlerle olur.

Her iki yontem de birkac yil sureli, zahmetli ve profesyonelce calismalar gerektirir. Bu sekilde yapilan calismalarin sonucu elde edilen ve pence adi verilen toprakalti rizomu (kok-govdesi), bitkinin yetistirilecegi bahce ya da tarlada dikim hendegi adi verilen, sira arasi 150-180 cm., derinligi 25-30 cm. ve eni 30 cm. olan boydan boya bir hat halinde acilmis cukurlara dikilir.

Dikim hendekleri bolgedeki h�kim ruzg�rlar yonunde kazilirsa bitki yeterince havalanir, asiri nemden kurtulur. Bu hendeklere kuskonmaz pencelerinin dikimi ilkbaharda, toprak tava geldiginde ve havalar isinmaya basladiginda, siralar uzerinde 35-40 cm. dikim araligi birakilarak yapilir.

BITKISININ YETISTIRILMESI

Iklim istegi: Kuskonmaz, iklim istegi ve ozellikle sicaklik bakimindan uyum yetenegi fazla olan bir bitkidir. Kis soguklari ve yaz sicakliklarindan olumsuz yonde etkilenmez. Toprak altinda kalan pencesi, asiri soguklara bile dayanir. Bu nedenle cok soguk bolgelerde bile kuskonmaz bitkisi yetistirilebilir.

Surgun gelismesi 12 derecede baslar, bitki, 18 derecede en fazla etkinlige erisir. Hasat doneminde ise, sicaklik 15-18 dereceler arasinda olmalidir. Hasattan sonra havanin 35-40 derecelere cikmasi bile bitkinin gelismesinde sorun yaratmaz.

Kuskonmaz bitkisi, belli bir soguklama donemini de yasamak ister. Bitkiyi ilgilendiren bir baska iklim konusu da, hasat zamaninda uzun sureli ve siddetli yagislari yasamamasidir. Aksi takdirde bitkide surgun gelismesi yavaslar ve surgunlerin niteligi duser. Bu bakimdan kuskonmaz bitkisinin uretimine en uygun yerler, 1.200 m. yukseklige kadar cikabilen genis plato ve ovalardir.

Toprak istegi: Kuskonmaz bitkisi, farkli toprak bunyelerine de kolayca uyum gostererek kumlu topraklardan agir killi topraklara kadar farkli yapidaki topraklarda yetistirilebilir. Yine de toprak yuzeyi ve alt toprak yapisi, bitkinin gelismesini, surgun verimini ve niteligini etkileyeceginden, bitkinin yetistirilecegi topragin dikkatle incelenmesi gerekir.

Kuskonmaz bitkisinin topragi gecirgen yapili, 80-100 cm. derinlikli ve taban suyu seviyesi 60 cm. derinde olmadir. Hafif bunyeli, kumlu, kumlu-tinli, tinli-kumlu ve hafif kirecli topraklar kuskonmaz bitkisine pek uygundur. Bitki, asitli topraklara dayanamaz. Topraginin pH'i 6,5-6,8'in altina dusmemelidir. Asidite yukselirse yanmis kirec dokulerek durum duzeltilebilir.

Sulama: Kuskonmazlarin fidesi yetistirilirken sik ve az su verilerek bitkinin su gereksinimi karsilanir. Asiri sulama, mantar hastaliklarina neden olur. Pencelerin hendeklere dikiminden sonra, yazlari kurak gecen bolgelerde kuskonmaz, yagmurlama yontemiyle ya da siralara yuzeysel verilecek suyla sulanir. Bu doneminde de bitkiyi sik ama az sulamak daha yararlidir.

Gubreleme: Kuskonmaz bitkisinin yetistirildigi bahce ya da tarla organik madde icerigi yonunden yetersizse duzenli gubreleme yapilmasi gerekir. Bitkinin ilk gubrelemesi, nisan-mayis aylarinda yalnizca azotlu gubre verilerek yapilir. Haziranda bir kez daha azotlu gubre verilir. Bitkiye, sonbaharda iyi yanmis ciftlik gubresi ile daha sonra da superfosfat fenni gubre verilmelidir.

Toprak isleme ve diger bakim islemleri: Pencelerin dikiminden sonra dikim hendekleri toprakla doldurularak kuskonmaz bitkisinin normal siralari ortaya cikar. Iste bu bitki siralari arasinda yetisen yabani otlarla, gerektikce capalama yapilarak mucadele surdurulmeli; bitkinin ilk iki yilinda hasat edilmeyen surgunleri sonbaharda sararip kuruyunca, bunlar kesilip bahce disina atilmali, mumkunse yakilip yok edilmelidir. Boylece bitkiye dadanacak zararli ve hastaliklarin yok edilmesine yardimci olunur.

Hasat (Derim): Kuskonmaz bitkisinden, ilk iki yilinda kesinlikle urun alinmaz. Bitkiden urun alinmaya ucuncu yilinda baslanir. Ancak, bitkiyi fazla yormamak icin urun alma isi kisa tutulur. Urun alma yillarinin baslamasiyla bitkiden duzgun, beyaz, kartlasmamis ve iyi nitelikli urun alinmasi icin kuskonmaz bitkisi siralarinin uzerine yumusak topraklar cekilip ortulur.

Bu isleme kumbetleme denir. Ilik bolgelerde mart ayinin ikinci yarisinda, daha serin bolgelerde nisan ayinin basinda surgunler uyanmaya basladigindan, kumbetleme isi bu sirada yapilip bitirilmelidir. Gecikilirse surgunler erkenden toprak yuzune cikar, kisa kalir ve renkleri yesile doner.

Kuskonmaz bitkisinden hasat ilkbaharda yapilir. Belirli bir sure surgunler kesildikten sonra hasat islemi durdurulur. Bitkiye, besin maddesi yapmasi ve pencelerinde depolamasi icin izin verilir. Ilk urun alma yilinda (bitkinin ucuncu yili), her bitkiden 2-3 surgun, sonraki yillarda 7-8 surgun, bitki cok gucluyse 9-10 surgun alinir. Urun yani surgunler kesilir kesilmez nemli bir ortama alinmalidir. Uzeri nemli bir bezle ortulu bir sepet bu ise yarayabilir.

Hastalik ve zararlilariyla mucadele: Kuskonmaz bitkisine dadanacak zararli ve hastaliklarla, uzmanlara danisilarak ve uygun tarim koruma ilaci kullanilarak zamaninda, eksiksiz ve aksatilmadan mucadele edilmelidir.