Bamya

Aslinda yaz sebzesi oldugu halde tazesi, konservesi, kurutulmusu ya da dondurulmusuyla her mevsimde sofralarimizda layik oldugu yeri bulan Bamya'yi veren bitkisi, Ebegumecigiller'dendir.

Anayurdunun Amerika ve Asya kitalari oldugu bazi kaynaklarda belirtilmekteyse de, Afrika'da simdiki Etyopya ile Sudan'da cok uzun yillar ve hatta Amerika kitasinin kesfinden once bamyanin taninip yetistirildigi bilinmektedir. Bamya, iliman iklimlerde biryillik; tropik ve astropik iklimlerde cokyillik bir kultur bitkisidir.

Biryillik bamyalar 60-90 cm. boylanirken cokyillik olanlar 1,5-2 m'ye kadar boylanip agaccik haline gelmektedir. Gelismesinin ilk asamasinda pamuk bitkisine benzeyen bamyanin yapraklari da pamugunkileri andirir. Bitkinin yaprak, dal ve meyveleri oldukca sik tuyludur. Bu tuylerin diplerindeki bezelerde kasindirici bir madde bulunur. Bamyanin pek gosterisli cicekleri kukurt sarisi rengindedir.

Kendi kendilerini dolleyen erselik ozellikli bu ciceklerden olgunlasan meyveler, bamyanin cesidine gore farkli boylarda, piramit ya da yuvarlaga yakin tombulca bicimli ve uzerleri koseler olusturan cizgili gorunuste olur. Meyvelerin icinde, sacma iriliginde yuvarlak ya da hafif basik, cok koyu yesil renkte tohumlari bulunur. Ulkemize ozgu ustun nitelikli cesitleri bulunan bamyalarin, sicak yemek olarak kiymali bastisi ile asidesi ve zeytinyagli yemegi yapilir.

BESIN DEGERLERI

100 gr. taze sebze olarak bamyanin besin degerleri sunlardir: 30 kalori; 2,2 gr. protein; 8,7 gr. karbonhidrat; 0 kolesterol; 0,2 yag; 1 gr. lif- 5 mgr. fosfor; 17 mgr. kalsiyum; 0,1 mgr. demir; 20 mgr. sodyum; 18 mgr. potasyum; 5 mgr. magnezyum; 60 IU A vitamini; 0,02 mgr. B1 vitamini; 0,02 mgr. B2 vitamini ve 5 mgr. C vitamini. Bamyanin, baska mineral ve vitaminler icerip icermedigi bilinmemektedir.

SAGLIGIMIZA YARARLARI

Yukarida sayilan besin degerlerinin yani sira;

o Sindirimi kolay oldugu icin bamya hasta, yasli ve diyet yemegi yemek zorunda olan kisilere onerilmektedir.

o Lif orani yuksek oldugu icin bamya peklik (kabizlik) ceken kisilere iyi gelir.

o Bamyanin ciceklerinin suyla karistirilip ezilmesiyle elde edilen sivinin icilmesi gogsu yumusatir.

o Ayni sivi, cibanlara distan surulerek onlarin olgunlasmalarini saglar.

BITKISININ URETILMESI

Bamya bitkisi tohumlariyla cogaltilir. Bahcelerde derince kazilip 2-3 kez kabartilarak duzeltilen ve gubrelenen yerine tohumlar dogrudan dogruya ekilir. 15-20 cm. araliklarla acilan cukurlara ilkbaharda, nisan-mayis aylarinda, 2-3 tohum bir arada 2-3 cm. derinlikteki topraga konmak uzere ekim yapilir. Tohumlarin bir gece onceden suya yatirilmasi ya da islak bezle sarilmasi ve buradan cikarilir cikarilmaz ekilmesi bitkinin cimlenmesini kolaylastiracaktir.

BITKISININ YETISTIRILMESI

Iklim istegi: Sicak mevsim sebzesi olan bamya, soguklara karsi cok duyarlidir. Ozellikle geceleri serin olan yorelerde bitki iyi gelisme gosteremez ve istenilen sekilde urun veremez. Yaz mevsimi kisa suren yerlerde, bodur boylu ve erkenci cesitleri yetistirilebilir. Ulkemizde Akdeniz ve Ege bolgeleri basta olmak uzere Marmara ve Karadeniz bolgelerinde, bir de soguklarin etkilemedigi yorelerde bamya yetistiriciligi yapilmaktadir. Bamya tohumlari, hava sicakligi 16 derece, toprak sicakligi 15 derece oldugunda uygun yetisme ortami bulur.

Toprak istegi: Bamya bitkisi, agir karakterli toprak disinda diger topraklarda rahatlikla yetisir. Ama bitki, iyi gelisme ve olumlu urun verimi icin yumusak, derin, gecirgen ve kumlu-tinli olan topraklari yegler. Toprakta asiri nem olmamalidir. Ozellikle tohumlarinin ekimi doneminde, asiri nem tohumlari curutur.

Toprak isleme: Bamya bitkisinin tohumlun cimlenerek 3-4 yaprakli olduklarinda, birinci capalama yapilir. Ayni cukura ekimi yapilan tohumlardan hepsi cimlenmisse, en guclusu yerinde birakilip otekiler sokulur ve seyreltme yapilmis olur. Bitki 15-20 cm. boylaninca ikinci, bundan 2-3 hafta sonra da ucuncu capalama yapilir. Boylece yabani otlar temizlenmis, toprak kabartilmis ve varsa kaymagi kirilmis olur.

Sulama: Bamya bitkisi bahcede yetistirilirken ilk capalamanin ardindan sulama islemine baslanir. Bitkiye haftada 1-2 kez duzenli olarak su verilir.

Gubreleme: Bamya, sebzeler arasinda gubreyi fazla istemeyen bir bitki olarak taninir. Ulkemizde bazi yorelerde hic gubreleme yapilmadan bamya yetistirilmektedir. Ancak, bamyanin ekildigi topraga, bir onceki sonbaharda iyi yanmis ciftlik gubresi ile mumkunse dusuk yuzdeli azot, potas ve fosfor iceren kompoze fenni gubre verilmesi yararli olur. Ciftlik gubresi bulunamazsa, yesil gubrelemeyle topraga gereksindigi organik maddeler saglanir.

Hasat (Derim): Bamya bitkisinin hasat zamani, meyvelerin cesit iriliginin 1/3'une eristigi zamandir. Cunku, cogu tuketici, minik bamyalari yeglemektedir. Ustelik, hasatta gecikilirse bamya sertlesir. Icindeki tohumlari agza gelecek bicimde irilesir ve bamya yemeklik degerini yitirmis olur. Bamyalar elle hafifce asagi dogru cekilerek hasat edilir. Yana dogru cekilirse, bitkinin sapi kirilip zarar gorebilir. Bamya cok verimli bir bitkidir.

Her toplamadan sonra yeni meyveleri olgunlasir. Bu nedenle bitkinin hasadinda gecikilmemeli; ciplak elle urun toplama bitkinin bezelerinde bulunan bir madde nedeniyle kisinin ellerini rahatsiz edeceginden, hasat yapan kisi ellerine eski bir eldiven takmali ya da bir bez sarmalidir.

Hastalik ve zararlilariyla mucadele: Bamya bitkisine dadanacak zararli ve hastaliklarla, uzmanlara danisilarak ve uygun tarim ilaclari kullanilarak zamaninda, eksiksiz ve aksatilmadan mucadele surdurulmelidir.