ONEMLI:::COCUGUN RUH SAGLIGI....

Ceviren: Yrd. Doc. Dr. Zehra Y. Dokmen

Bu yaziyla ilgilenip okudugunuza gore bir yetiskin olmalisiniz. Cocugunuza sevginizi gostermenin ya da ona yardimci olacak en iyi yolu bulmanin zor oldugu zamanlar vardir. Cocugunuz sizi sasirtan, caninizi sikan ya da cok korkutan davranislar gosteriyor olabilir. Bu tur davranislarin bir bolumu, gelisme ve buyumenin normal sonuclari olabilir. Eger cocuklarin ruh sagligi hakkinda daha cok sey ogrenmek istiyorsaniz bu yaziyi okumaya devam edin.

Ruh Sagligi Ne Demektir?

Ruh sagligi, yasam olaylari karsisinda neler dusundugumuz, neler hissettigimiz ve nasil davrandigimizdir. Ruh sagligi, kendimize, yasamimiza ve tanidigimiz ve ilgilendigimiz insanlara nasil baktigimizdir. Ayrica ruh sagligi, zorlanma karsisindaki davranislarimizi, insanlarla kurdugumuz iliskileri, tercihlerimizi ve secimlerimizi belirler. Yasamin her doneminde fiziksel saglik kadar ruh sagligi da onemlidir.

Ruh Sagligi Problemleri

Bir cocugun atesinin yukseldigi kolayca anlasilabilir, fakat ruh sagliginin bozuldugunu anlamak daha zordur. Cunku ruh sagligi ile ilgili problemler her zaman gozle gorulmeyebilir ama belirtilerini anlamak mumkundur.

Ruh sagligi problemleri teshis edilebilmektedir. Ruh sagligi uzmanlari belirtilerle ilgili bilgileri toplamakta ve incelemektedirler. Depresyon ve kaygi ile uyum, yeme bozukluklari ve dikkat eksikligi/hiperaktivite ruh sagligi problemlerinden bazilaridir.

Ruh sagligi problemleri, her bes cocuktan birinde herhangi bir zamanda ortaya cikabilir.

Ne yazik ki, ruh sagligi bozulan cocuklarin tahminen ucte ikisi ihtiyaclari olan yardimi almamaktadir.

Pek cok cocuk ve ergen, kisa sureli bir tedavi gorerek atlatabilecekleri ve ciddi bir ruh sagligi problemine donusmeyebilen duygusal zorlanma donemleri yasarlar. Ornegin, sevilen birinin kaybi, aile iliskilerinde bir degisme bu tur problemlere yol acabilir.

Bir cocugun ruh sagligi zihinsel kapasitesi ile iliskili degildir. Ruh sagligi sorunlari olmayan cocuklarinki gibi ruh sagligi sorunlari olan cocuklarin da zeka duzeyleri dusukten (zihinsel gerilik) yuksege kadar degisebilir.

Ozel egitim, fiziksel saglik sorunlari olan ogrencilerin ihtiyaci oldugu kadar cesitli ruh sagligi sorunlari olan cocuklarin ve ergenlerin de ozel ihtiyaclarini karsilamaya yardim eden okullarin destek hizmetlerinden biridir. Ozel egitim alan herkesin ruh sagligi sorunu olmasi gerekmedigi gibi, ruh sagligi sorunu olan her cocuk ve ergenin de ozel egitim almasi gerekmemektedir.

Ciddi Duygusal Rahatsizliklar

Cocuklar ve ergenler icin "ciddi duygusal rahatsizliklar" deyimi, gunluk yasami ve evde, okulda ya da toplum icindeki islevleri ciddi bir sekilde engelleyen rahatsizliklar icin kullanilir. Ciddi duygusal rahatsizlik her 20 gencten birinde herhangi bir zamanda ortaya cikabilir.

Bu tur ruh sagligi sorunlari, yardim edilmezse, okulda basarisizliga, alkol ya da ilac kullanimina, aile ile catismaya, siddete ve hatta intihara yol acabilir.

Nedenler

Kucuk cocuklarin ruh sagligi sorunlarinin temelindeki nedenlerin hepsini bilmiyoruz. Bu sorunlarin hem cevre hem de biyolojik yapiyla ilgili olduklarini biliyoruz. Biyolojik nedenler icinde, kalitim, kimyasal dengesizlik ve merkezi sinir sisteminin zarar gormesi sayilabilir. Tip uzmanlari bunlara norobiyolojik beyin bozukluklari demektedirler.

Pek cok cevresel faktor cocuklari tehlikeye sokabilir. Ornegin, siddete, istismara, ihmale, olum ya da bosanma nedeniyle sevilen birinin kaybina ya da bozuk iliskilere maruz kalan cocuklar icin ruh sagligi bozulma riski daha fazladir. Diger risk faktorleri, irk, cinsel yonelim, din ya da yoksulluk nedeniyle reddedilmeyi icerir.

Vazgecmeyin

Cocugunuz icin dogru yardimi buluncaya kadar aramayi surdurmeniz onemlidir. Bazi cocuklarin ve ailelerin psikolojik danismaya ya da destege ihtiyaclari vardir. Digerlerinin de tibbi bakima, ev bakimina, ayakta tedaviye, egitim hizmetlerine, yasal yardima, haklarin korunmasina, yer degistirmeye ya da danismanliga ihtiyaclari olabilir.

Bazi aileler, baskalarinin ne soyleyeceginden ya da ne dusuneceginden korkarak yardim aramazlar. Bakimin maliyeti, sinirli sigorta haklari ya da hic bir saglik sigortasinin olmamasi gibi baska engeller de cikabilir. Bunlar aileniz icin gercek sorunlar olabilir ama tedavi gereklidir. Bazi ruh sagligi yardim kurumlari ya da toplum ruh sagligi merkezleri, ailenin odeme gucune gore ucretleri ayarlayabilmektedirler.

Yardim arama sizin cok sabirli ve israrli olmanizi gerektirebilir.

Cocugunuzun Ruh Sagliginin Korunmasi

Ana-baba olarak cocugunuzun fiziksel guvenliginden ve duygusal rahatligindan sorumlusunuz. Bir cocugu buyutmenin tek bir dogru yolu yoktur. Ana-babalik tarzlari degisir fakat cocugunuz icin yapilmasi gerekenler aynidir. Asagidaki onerilerde eksiklik olabilir. Gelisim donemleri, yapici problem cozme, disiplin tarzlari ve diger ana-babalik becerilerine iliskin kutuphanelerde ve kitapcilarda yararli kitaplar bulabilirsiniz.

Besleyici gidalar, duzenli saglik kontrolleri, asi ve sporun yanisira, cocugunuza guvenli bir ev ve cevre saglamak icin elinizden geleni yapin. Cocuk gelisim donemlerini ogrenin, boylece cocugunuzun yapabileceginden azini ya da fazlasini beklemeyin.

Cocugunuzu duygularini ifade etmeye tesvik edin ve duygularina saygi gosterin. Cocugunuza herkesin aci, korku, ofke ve kaygi yasadigini anlatin. Bu duygularinin kaynaklarini ogrenmeye calisin. Cocugunuzun ofkesini olumlu bir sekilde, siddete basvurmadan gostermesine yardim edin.

Aranizdaki saygi ve guveni gelistirin. Anlasamadiginizda bile sesinizi yukseltmeyin. Iletisim kanallarini acik tutun.

Cocugunuzu dinleyin. Cocugunuzun anlayabilecegi kelimeler ve ornekler kullanin. Onu soru sormaya tesvik edin. Rahatlik ve guven verin. Durust olun. Olumluluklar uzerinde durun. Her konuda konusmaya istekli oldugunuzu gosterin.

Kendi problem cozme ve bas etme becerilerinize bakin. Iyi bir ornek misiniz? Eger cocugunuzun duygularindan ve davranislarindan bunaldiysaniz ya da kendi engellenmelerinizi ya da ofkenizi kontrol edemiyorsaniz yardim arayin.

Cocugunuzun yeteneklerine destek olun, sinirliliklarini kabul edin. Hedefleri baska birinin beklentilerine gore degil cocugunuzun yeteneklerine ve ilgilerine gore olusturun. Basarilarini kutlayin. Cocugunuzun yeteneklerini baska cocuklarinkilerle kiyaslamayin. Cocugunuzu tek basina degerlendirin. Cocugunuzla birlikte olmak icin duzenli olarak zaman ayirin.

Cocugunuzun bagimsizligini destekleyin ve kendilik degerini artirmasina yardim edin. Yasamin inis cikislarinda cocugunuzun yaninda olun. Cocugunuzun problemlerin ustesinden gelebilecegine ve yeni yasantilarla bas edebilecegine guvendiginizi gosterin.

Yapici, acik ve tutarli bir disiplin uygulayin (Disiplin fiziksel ceza degildir, disiplin bir ogretim seklidir). Butun cocuklar ve aileler farklidir; cocugunuz icin hangi yolun daha etkili oldugunu ogrenin. Olumlu davranislarini onaylayin. Cocugunuzun hatalarindan ders almasina yardim edin.

Kosulsuz sevin. Ozur dileme, isbirligi, sabir, bagislama ve baskalariyla ilgilenmenin onemini ogretin.

Uyari Niteligindeki Belirtileri Taniyin

Cesitli uyarilar, bir cocugun ya da ergenin muhtemel ruh sagligi problemine isaret ediyor olabilir. Bu uyari niteligindeki isaretlerin bir bolumu asagida verilmektedir.

Cocugunuzun su belirtileri gosterip gostermedigine dikkat edin

Duygularla Ilgili Guclukler

* Makul bir neden olmadan uzulme ve caresizlik duyma ve bu duygulardan kurtulamama.

* Cogu zaman yogun ofkeli olma, aglama ya da asiri tepkide bulunma.

* Degersizlik ya da sucluluk duygulari gosterme.

* Baska cocuklardan daha fazla endiseli ya da kaygili olma.

* Bir olumun ya da kaybin ardindan cok uzamis bir yas tutma.

* Asiri derecede korkulu olma. Aciklanamayan korkular duyma ya da diger cocuklardan daha fazla korku duyma.

* Fiziksel sorunlarla ya da gorunumle surekli ilgilenme.

* Zihnini kontrol edememekten ya da zihninin baskalari tarafindan kontrol edildiginden korkma.

Buyuk Degisimler

* Okul durumunda kotulesme.

* Genellikle zevk aldigi seylere ilgisini kaybetme.

* Uyuma ve yeme aliskanliklarinda aciklanamayan degismeler gosterme.

* Arkadaslarindan ya da ailesinden uzaklasma ve hep yalniz kalmayi isteme.

* Cok fazla hayal kurma.

* Yasami bas edemeyecek kadar zor bulma ve intihardan soz etme.

* Aciklanamayan sesler duyma.

Sinirliliklar

* Kendini verememe, karar vermede zorlanma.

* Yerinde oturamama, dikkati toplayamama.

* Zarar gormekten, baskalarini incitmekten, kotu bir sey yapmaktan korkma.

* Gun icinde defalarca yikanma ve esyalari temizleme ihtiyaci duyma ya da belirli davranislari tekrarlama.

* Cok hizli seyreden dusuncelerden kurtulamama.

* Tekrarlanan kabuslar gorme.

Sorun Yaratan Davranislar

* Alkol ya da ilac kullanma.

* Cok miktarda yeme ve sonra kusmaya calisma, mushil ilaclarini kotuye kullanma ya da kilo almaktan kacinmak icin lavman kullanma.

* Uygun kiloda olmasina karsin takintili bir sekilde spor yapmayi ya da diet uygulamayi surdurme.

* Baskalarina ve esyalarina sik sik zarar verme ya da yasalari ihlal etme.

* Yasami tehlikeye sokacak seyler yapma.

Hemen Yardim Arayin

Eger cocugunuz bu belirtilerden birini gosteriyorsa ya da belirtiler ciddiyse, hemen bir yardim arayin. Doktorunuzla, okuldaki danisman-rehber ogretmenle ya da cocugunuzun ruh sagligi problemi olup olmadigini degerlendirebilecek bir ruh sagligi uzmaniyla konusun.

Her cocugun ruh sagligi onemlidir.

Pek cok cocugun ruh sagligi problemleri vardir.

Bu problemler gercektir, aci vericidir ve ciddi olabilir.

Ruh sagligi problemleri anlasilabilir ve tedavi edilebilir.

Aileler ve kurumlar birlikte calisarak yardim edebilirler.